Miras Hukuku’nda saklı pay, mirasbırakanın mal varlığı
üzerindeki tasarruf hakkını onun ölümünden sonra kanunda sayılan saklı paylı
mirasçılar lehine sınırlayan bir kurumdur. Mirasbırakan ancak mirasçıların
saklı pay hakkına dokunmamak kaydıyla malvarlığı üzerinde tasarruflarda
bulunabilir. Mirasbırakanın malvarlığı üzerindeki tasarruf hakkını aşarak saklı
paylı mirasçıların bu paylarını ihlal etmesi durumunda, mirasçılar miras
bırakanın ölümünden sonra tenkis davası açarak yapılan tasarrufun kendi saklı
paylarını ihlal eden kısmının etkisizleştirilmesini sağlayabilirler.
Buna göre kanunda sınırlı olarak sayılan saklı paylı
mirasçılar şunlardır:
·
Mirasbırakanın
altsoyu (çocukları, evlatlıkları, torunları, onların çocukları)
·
Mirasbırakanın
anne-babası
·
Mirasbırakanın
eşi.
Medeni kanunda 10.05.2007 tarihinde yapılan değişiklikle
mirasbırakanın kardeşleri saklı paylı mirasçı olmaktan çıkarılmıştır.
Mirasçıların saklı pay oranları
Miras hukukunda saklı pay yasal miras payı üzerinden
hesaplanır. Buna göre saklı paylar;
1.
Mirasbırakanın
altsoyu için yasal miras payının yarısı (½’si) saklı pay olarak kabul edilir.
Örneğin ölümünden sonra geriye 3 çocuğu ve eşi kalan miras bırakanın
mirasçılarının saklı payları şu şekildedir; Mirasın tamamını 1 olarak kabul edersek
eşin yasal miras payı ve saklı payı ¼ olacaktır. Geriye kalan ¾ oranında pay
ise çocuklar arasında eşit olarak bölünecek ve her bir çocuğun yasal miras payı
¼ olacaktır. Bu durumda çocukların saklı pay oranı yasal miras paylarının
yarısı yani 1/8 olmaktadır. Mirasbırakanın tüm malvarlığını eşine bırakması
ihtimalinde dahi çocuklar 1/8 oranındaki saklı paylarını talep edebileceklerdir.
2.
Mirasbırakanın
anne ve babasından her biri için yasal miras paylarının dörtte biri (1/4’ü)
saklı pay olarak kabul edilir.
3.
Sağ
kalan eş için, altsoy veya anne-baba zümresiyle birlikte mirasçı olması halinde
yasal miras payının tamamı, diğer hallerde yasal miras payının dörtte üçü
(3/4’ü) saklı pay olarak kabul edilmiştir. Diğer hallerden kasıt sağ kalan eşin
tek başına ya da 3.zümre (büyük ana ve büyük baba ile bunların altsoyları) ile
birlikte mirasçı olmasıdır.
Mirasbırakanın Mirasta Tasarruf Oranı
Mirasçı olarak altsoyu, anne-babası veya eşini bulunan mirasbırakan,
mirasının saklı paylar toplamı dışında kalan kısmında ölüme bağlı tasarrufta
bulunabilir. Buna göre tasarruf oranı, saklı paylar toplamı dışında kalan ve
mirasbırakanın özgürce tasarruf edebileceği oranı ifade etmektedir.
Tasarruf oranı, mirasbırakanın ölümü günündeki terekenin
durumuna göre hesaplanır. Hesap yapılırken, mirasbırakanın borçları, cenaze
giderleri, terekenin mühürlenmesi ve yazımı giderleri, mirasbırakan ile
birlikte yaşayan ve onun tarafından bakılan kimselerin üç aylık geçim giderleri
terekeden indirilir.
Tenkis Davası
TMK’nun 560 ve devamı maddelerinde düzenlenmiştir. Buna
göre TMK’nun 560.maddesinde “Saklı paylarının karşılığını alamayan mirasçılar,
mirasbırakanın tasarruf edebileceği kısmı aşan tasarruflarının tenkisini dava
edebilirler” denilerek kural olarak sadece saklı paylı mirasçıların tenkis
davası açabileceği ifade edilmiştir. Kanun bazı istisnai hallerde mirasçıların
alacaklılarına da tenkis davası açabilme hakkı tanımaktadır. Tenkis davası
ancak mirasbırakanın ölümü halinde açılabilir.
Tenkis davası kanunen tenkise tabi tutulan
kazandırmaların yapıldığı kişilere karşı açılır. Kazandırmaların yapıldığı
kişinin ölmesi durumunda dava o kişinin mirasçılarına yöneltilir.
Tenkis davası, mirasçıların saklı paylarının
zedelendiğini öğrendiği tarihten başlayarak 1 yıl içinde ve her halde vasiyetnamelerde
açılma tarihinden, diğer tasarruflarda mirasın açılması tarihinden itibaren 10
yıl içinde açılması gerekir. Aksi takdirde dava açma hakkı düşer.
Tenkis iddiası, def’i yoluyla her zaman ileri
sürülebilir. Saklı paylı mirasçı tenkis davasına ilişkin öngörülen süreleri
kaçırmış olsa dahi saklı payı ihlal eden tasarrufun lehdarına karşı tenkis
def’ini ileri sürerek kazandırma konusu malın ya da hakkın tesliminden
kaçınabilir.
Saklı Paylı Mirasçıların Mirastan Mahrum
Edilmesi
Mirasbırakan saklı paylı mirasçılarını ancak kanunda
yazılı sınırlı nedenlere dayanarak mirasçılıktan çıkarabilir. Medeni kanunun
510.maddesi ve devamı hükümlerinde mirasçılıktan çıkarma kurumu düzenlemiştir.
Buna göre mirasbırakan;
·
Mirasçının,
mirasbırakana veya mirasbırakanın yakınlarından birine karşı ağır bir suç
işlemesi veya,
·
Mirasçının
mirasbırakana veya mirasbırakanın aile üyelerine karşı aile hukukundan doğan
yükümlülüklerini önemli ölçüde yerine getirmemesi halinde ölüme bağlı bir
tasarrufla mirasçısını mirasçılıktan çıkarabilir.
Mirasçılıktan çıkarılan kimse, mirastan pay alamayacağı
gibi; tenkis davası da açamayacaktır.
Mirasçılıktan çıkarılan kimsenin miras payı, mirasbırakan
başka türlü tasarrufta bulunmuş olmadıkça, o kimse mirasbırakandan önce ölmüş
gibi, mirasçılıktan çıkarılanın varsa altsoyuna, yoksa mirasbırakanın diğer yasal
mirasçılarına kalır.
Mirasçılıktan çıkarılan kimsenin altsoyu varsa, bu altsoy
kendi saklı payını isteyebilir, saklı payına tecavüz eden tasarrufun tenkisini
talep edebilir.